Is tuinieren een vorm van verzet tegen het kapitalisme? Misschien wel, als we Paul Kingsnorth mogen geloven. Mijn vader – die hovenier was – heeft dan levenslang geprotesteerd tegen het kapitalisme.  Maar kan tuinieren ook geen vlucht zijn voor de harde werkelijkheid, een romantisch alternatief voor een onhandelbare wereld? Deze ambivalente gevoelens overvielen met na lezing van het interview in Trouw van 30 november met de voormalige milieuactivist Paul Kingsnorth.  Eerder besteedde VPRO Tegenlicht al aandacht aan hem.  Uit de interviews, zijn laatste boek en zijn website valt af te leiden dat hij zich niet helemaal teruggetrokken heeft op het Ierse platteland.

Afgrond

Kingsnorth positioneert zich zelf als een ‘afvallig milieuactivist’.  Hij heeft zich als journalist en activist altijd ingezet voor een beter milieu- en klimaatbeleid. Hij analyseerde, publiceerde en protesteerde. Nu is hij tot de conclusie gekomen dat klimaatverandering en het uitsterven van allerlei  soorten planten en dieren uitingen zijn van complexe crises zijn. Crises die zich niet meer laten oplossen met een ander beleid. Letterlijk zegt hij zelfs dat we afstevenen op een afgrond. Hij mist de tijd en de ruimte voor rouw en verdriet.  Ik kan een heel eind met zijn diagnose meegaan. De crises die hij schetst raken hart en ziel van de mondiale samenleving. Het is geen kwestie van hier en daar wat wissels omzetten om vervolgens op de oude voet verder te gaan. Was het maar zo eenvoudig, denk ik wel eens. Ik vermoed dat we ook niet meer kunnen denken in termen van problemen,  oplossingen en win-win-scenario’s. Op zijn minst lopen we tegen lastige dilemma’s aan die om keuzes vragen. Het is eigen aan dilemma’s dat het niet gaat om de keuze tussen goed en slecht, maar om een keuze tussen slecht en slecht. Dat zijn onaangename keuzes, die ‘we’  het liefste uit de weg gaan.

Vluchtwegen

De eerste vluchtweg is om gegeven de crises snoeihard te kiezen voor het eigen belang.  Het is domweg vechten om te overleven, wij tegen de rest. In die strijd is uiteindelijk alles geoorloofd: liegen, bedriegen, muren, geweld … Trump staat in alle opzichten symbool voor deze vluchtweg, maar hij is bij lange na niet de enige. De tweede vluchtweg is het terugtrekken in een zorgzame lokale samenleving. De beperkte tijd van leven gebruiken we om het goed te hebben, binnen de eigen warme gemeenschap en met de natuurlijke omgeving.  In de woorden van Kingsnorth: ‘kleine plekjes waar leven en karakter en schoonheid en betekenis blijven bestaan’.

Paul Kingsnorth polariseert

Ik bewonder de wijze waarop Kingsnorth probeert te leven overeenkomstig zijn eigen waarden. Gaandeweg ontwikkelt hij ook een eigen spiritualiteit waarbij hij het heilige in de natuur op het spoor denkt te komen. Zijn praktische omgang met de natuur – in zijn tuin – is dan een ‘aanval op de grondslag van het kapitalisme’.  Vervolgens plaatst hij of de interviewer Frank Mulder deze positie binnen een breder scala van tegenpolen: stad versus platteland, elite versus volk, kosmopolitisch versus lokaal gebonden. Hij komt dan ook heel dicht bij een moreel oordeel: een slechte pool (stad, elite, kosmopolitisch) versus een goede pool (platteland, volk, lokaal).

Vinger op de zeker plek

Het is evident dat hij hier de vinger bij een  zere plek legt. Veel pogingen om de samenleving in te richten overeenkomstig de normen rechtvaardigheid, solidariteit, duurzaamheid en participatie  hebben niet gebracht wat de initiatiefnemers hadden gehoopt. Iets dergelijks geldt ook voor de daarmee verbonden technologische vernieuwingen. De vraag is overigens wel hoe de levenskwaliteit van mensen zou zijn geweest zonder deze modernisering. Zeker is dat velen zich niet meer herkennen in bestaande wet- en regelgeving, internationale afspraken e.d. Bovendien zijn de schaduwzijden niet meer te ontkennen.  Kritiek op het achterliggende geloof in vooruitgang en maakbaarheid is meer dan terecht.

Moed gevraagd

Al lezende bleef ik –met alle waardering – haperen bij twee punten. Het eerste punt is impliciete morele oordeel: een slechte pool (stad, elite, kosmopolitisch) versus een goede pool (platteland, volk, lokaal). Dat is me te absoluut, ook omdat hij zichzelf aan de goede en juiste kant plaatst. Het tweede punt is dat Paul Kingsnorth onmiskenbaar het ongetwijfeld abstracte domein van politiek, wet- en regelgeving en internationale beleid opgeeft, alsof we daar niets meer van kunnen en mogen verwachten. Dat gaat mij echt te ver. Ik verwacht zeker niet HET heil of DE oplossing van dit domein, maar om dat domein geheel aan zichzelf over te laten vind ik getuigen van vluchtgedrag.