Jaap van der Sar (1952-2022)

Ir. Jaap van der Sar is op 69 jarige leeftijd overleden. In een van zijn laatste berichten schreef Jaap: ‘Ik heb een mooi leven gehad met Tineke, de kinderen en kleinkinderen en de vele vrienden all over the world. Dat ervaren we nu heel sterk.’ Hij kreeg de gelegenheid om afscheid te nemen, mede door het grillige verloop van de kanker. We wisten vanaf het late voorjaar van 2021 dat zijn einde nabij was.

Ik had het voorrecht om een aanzienlijk deel van zijn leven mee te maken, als één van zijn vrienden en ook als collega. We leerden elkaar kennen bij de start van de IKV campagne tegen de kernbewapening (1977), in de Interkerkelijke Vredeswerkgroep Wageningen. Jaap was toen werkzaam voor de actie Nieuwe Levensstijl van de Raad van Kerken (1976-1981). Daarna  was hij werkzaam bij de Hervormde stichting voor Maatschappelijk Activeringswerk te Utrecht (1981-1991). Ook dat was een functie op het snijvlak van kerk en samenleving rond ‘lastige’ thema’s.  In deze periode was Jaap één van de initiatiefnemers en de eerste voorzitter van de werkgroep Kerk en Milieu van de Raad van Kerken (1988-1992). Zijn professionele loopbaan kreeg een vervolg bij de stichting Kerk en Wereld, het vormings- en conferentiecentrum te Driebergen. Tijdens het conciliair proces voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping speelde hij een belangrijke rol op de achtergrond. Toen het bestuur van Kerk en Wereld het landgoed verkocht en de arbeidsorganisatie ophief, maakte Jaap de overstap naar de stichting Oikos, het oecumenisch instituut kerk en ontwikkelingssamenwerking (2003-2018). Bij Oikos vervulde hij o.a. het secretariaat van het brede Nederlandse Platform Millenniumdoelen. Het einde van Oikos viel samen met zijn pensionering. Min of meer verbonden met deze professionele functies was Jaap van der Sar ook actief betrokken bij o.a. Oikosnet (Europa en Internationaal), Different Tracks Global en de Haëlla stichting.

Jaap van der Sar was niet een man die de ontwikkelingen binnen de genoemde organisaties over zich heen liet komen. Hij had altijd een actieve inbreng, met kritische vragen, verrassende suggesties en loyaal aan zijn bestuur of directie. Maar dit alles kwam nooit op gespannen voet te staan met zijn eigen agenda, dus met de rode draad in zijn activiteiten. Centraal stond de dialoog als methode, zowel rond ingewikkelde samenwerkingsverbanden als rond lastige maatschappelijke vragen. Het draaide om Dialogue for Peaceful Change. Je kunt bijna zeggen dat hij deze methode verinnerlijkt had. Maar het kan net zo goed andersom zijn: Jaap vertaalde zijn grondhouding in een overdraagbare methode. Daarnaast is zijn naam onlosmakelijk verbonden met het Maatschappelijk Rendement van vrijwilligersorganisaties, waaronder kerken en moskeeën. Zijn onderzoek droeg zowel bij aan het zelfbeeld van de betrokken vrijwilligers als aan de politieke en maatschappelijke waardering voor het werk van deze organisaties.

Hoewel Jaap zich altijd profileerde als vormingswerker, trainer en coördinator, liep hij niet weg voor de inhoud. Hij introduceerde in Nederland de Five Resources for the Management of Meaning: feiten, analyse, waarden, levensbeschouwing en gemeenschap (Wolfgang Lenz). Zonder nu volledig te willen of te kunnen zijn, liet hij zich o.a. leiden door de theologen Gerard Rothuizen en Luco van den Brom, de econoom Herman Daly (Bob Goudzwaard) en de literatuurwetenschapper René Girard (bemiddeld door Hans Achterhuis, Roel Kaptein e.a.).

Jaap van der Sar was voor mij een van mijn beste vrienden. Maar hij was ook één van de stuwende krachten achter de oecumenische beweging gedurende de afgelopen decennia. Het lijkt tragisch dat Jaap het einde van diverse oecumenische organisaties heeft meegemaakt. Maar hij was ervan overtuigd dat vroeg of laat nieuwe – ongedachte – initiatieven zullen opkomen.

Het is tekenend dat BWV 653 ‘An Wasserflüssen Babylon’ (psalm 137: 1-6) zijn favoriete koraalbewerking is. Huilen en hopen komen hier samen.

David Renkema