Timothy Snyder kwam bij mij in beeld door zijn samenwerking met Tony Judt in Denken over de twintigste eeuw (2011). Veel later las ik zijn Zwarte aarde. Geschiedenis van de Holocaust (2015) en De weg naar onvrijheid (2018). Weer later kwam ik in aanraking met zijn artikelen en lezingen op internet (zie https://timothysnyder.org/). Voor mij werd hij een gezaghebbende duider van de geopolitieke verwikkelingen, i.c. de huidige chaos. Snyder is verbonden aan Yale University (VS) en het Instituut voor Menswetenschappen (Wenen).
Over vrijheid biedt een bijzondere mengeling van geschiedenis, filosofie en verhalen uit zijn eigen leven. Samen met de omvang (454 blz.) is dat voor mij al voldoende reden om me niet te wagen aan een bespreking.
Wat mij o.a. trof was het onderscheid dat Snyder systematisch maakt tussen het domein hoe de wereld is en het domein hoe de wereld zou moeten zijn. De ruimte die in dit onderscheid waarneembaar is, is fundamenteel voor de menselijke vrijheid. Wie een van beide domeinen ontkent, verliest ook zijn of haar vrijheid. Daarbij lijkt het boek één protest tegen de zogenoemde negatieve vrijheid, dus van het zich bevrijden van reële of vermeende knellende banden als doel in zichzelf. Uiteindelijk gaat het om positieve vrijheid, dus om vrijheid tot … Maar deze positieve vrijheid speelt zich af in een samenleving die gekenmerkt wordt door waarden-pluraliteit. Bovendien dient die positieve vrijheid gefaciliteerd te worden door bijvoorbeeld investeringen in onderwijs, gezondheidszorg en informatievoorziening. Op verscheidene plekken spreekt hij over een wereld met 5 dimensies: ruimtelijk (3), tijd (1) en waarden (1). Ook daar draait het om positieve vrijheid. Tenslotte is die positieve vrijheid ondenkbaar zonder de inbreng van de mens voor en naast ons en de instituties die anderen voor ons gecreëerd en getransformeerd hebben. Snyder werkt dit alles uit langs vijf karakteristieken van vrijheid: soevereiniteit, onvoorspelbaarheid, mobiliteit, feitelijkheid en solidariteit.
Het boek kan gelezen worden als een vlammend protest tegen Trump, zijn trawanten en verwante autocraten, populisten en fascisten. Maar die lezing zou de schrijver te kort doen. Het is ook een pleidooi om eindelijk werk te maken van die positieve vrijheid, om onze waarden expliciet te maken en de (resterende) instituties te koesteren en te vernieuwen.
Recente reacties